Zer jan Nafarroako eskapadan udazken honetan

Udazkena iristen denean, urre-kolorez eta gorriz betetzen da Nafarroa, eta, arretaz saiatzen bazara, gure lurra entzungo duzu bere sekretu kulinarioak xuxurlaka, zoazen lekura zoazela. Barruregi jotzen ari garela? Baliteke. Hastear baitago gure bidaia zoragarria udazkeneko zapore tipikoenetan barna. Honatx gure gonbita: iraganera begiratu eta deskubritu kalitatea eta tradizioa ikur nagusi duten gure produktuen hobekien gordetako sekretuak. 

Presta zaitez, beraz, ondokoak eta gehiago deskubritzeko, inoiz ez bezala: sasoiko perretxikoak eta gaztaina ospetsuak, basurde edo oreinaren zapore biziak, ogi-apurrak artzain erara, piper erreak, neguko barazkiak eta Zangozako potxak, hiri monumental horretako berezko plater tipikoena. Bazter utzi gabe, noski, txuleta gozoak eta arkume errea, nafar upategietako ardo zoragarriak lagun, noski. 

Oroimena dastatzeko eta lurrak ematen diguna ospatzeko unea heldu da... Zentzumen guztiei deitzen dieten esperientzien eskutik. 

Perretxikoak, Ultzamako basa-altxorrak

Ultzamatik hasiko dugu bidaia. Nafar bazter horrek, bere natura-edertasuna ez ezik, esperientzia paregabeak ere eskaintzen ditu, hala nola perretxikoak eta onddoak biltzea, inguruko jarduera enblematikoenetako bat. Haiek prestatzeak aromaz, testuraz eta historia zeharrez blaitzen ditu beti gure sukaldeak. 

Saskia eskuan eden horretan sartu, eta jaki gozo horien jatorria, haien barietate desberdinak eta haiek biltzeko modu egokia ezagutuko ditugu, mikologian aditu-adituek gidatuta. Eta konturatu orduko... saskia beteta! 

Gero, su gainean, beren aroma askatuko dute perretxikoek, olioa txinpartaka ari delarik. Era askotan ditugu gozagarri Nafarroako plater tipiko horiek: arrautzekin nahasita, jakiekin emeki-emeki egosita... Eta, mokadu bakoitzean, basoaren bihotzera goaz, ardura handiz bildu zituzteneko unera.  Onddo beltzak, haragi trinko eta zapore sakonekoak, lanperna hauskorrak, esnegorriak eta karraspinak, ñabardura askotarikokoak, gozotasun lurkaratik umami limurtzaileenera. 

Ehizakia, nafar gastronomiaren zapore basatiena

Nafarroako bazter basatienetaraino joko dugu, Nafarroako Ekialdeko Pirinioetan. Basoak lainoz blaitu eta ibarrek isilik arnasten dute han. Ehizaren santuarioa da ingurua, non behinolako arte gisa bizitzen baita. 

Gero, Baztanen, Malerrekan, Bortzirietan, Bertizaranan edo Xaretan gelditu, eta sasoiko produktu zinegetikoen menu erakargarriak dastatuko ditugu. Eskualde horretan egiten diren ehiza-jardunaldiak, tradizioa eta goi-sukaldaritza berritzaileena uztartzen dutenak, haren erakusgarri dira. Basurdea, ardo beltz, tipula, azenario, baratxuri eta erromeroarekin emeki-emeki egina; eperra, hegazti-saldan egosia patata, tipula eta piper gorriarekin; orein gisatua; edo basausoa, saltsan edo eskabetxean... Nafarroako plater tipiko horiek eta gehiago ere dituzu zain. Ez galdu! 

Landako esentzia, koilarakada bat ogi-apur batean

Orain, Erdi Aroko Uxue herriraino bideratuko ditugu urratsak. Bai Erribera, bai Pirinioak ikusten dira handik. Eta, han, gotorleku-eliza buru duen muino batean, ogi apur-ospetsuak jango ditugu. Hona osagaiak: zenbait egunetako ogi biribil baten apurrak, arkume-gantza, baratxuriak, ura eta gatza, eta perretxikoak, urdaiazpikoa edo txistorra lagungarri, egur-labe batean eginda. Omenaldia gure mendietan barna hotzari aurre eginda ibiltzen ziren artzainen ohiko janariari.  Ardo nafar ona eta herriko garrapiñatu ospetsuak lagun, ez galdu nafar janari tipiko hori probatzeko aukera, xumearen balioa gogora baitakarkigu. 

Gaztainak Kinton: nafar udazkenaren zapore tradizionalena

Kintoko ehun urtetik gorako basoak ditugu orain jomuga, gaztaina ospetsuen biltegi direnak. Ekin diezaiogun biltzearen errituari ingurune idiliko batean! 
Behin sukaldean, suan erreta, beren aroma gozo eta ketuak ingura gaitzan utziko dugu.  Eta nafar plater tipikoetan dastatuko ditugu, bai horixe: krema eztiak ehiza-haragiarekin, flan eta bizkotxoak, edo, besterik gabe, anis eta kanelarekin egosiak, gure arbasoen erara. 

Pikillo-piperra, baratzearen “urre gorria”

Gauden tokitik hurbil, Estellerrian, Lodosako pikillo-piperra dugu zain. Nafarroako zortzi udalerritan baino ez da landatzen: Lodosa, Andosilla, Azagra, Cárcar, Lerin, Mendabia, San Adrián eta Sartaguda. 

Jatorri-deitura propioa du. Nortasun handikoa, bere gozotasun pixka bat minak produktu berezia dela argi erakusten du.   Eta hori guztia, testuinguru onenean: Pikillo-piperra goresteko Jardunaldia, urriaren hasieran. Nafarroako gastronomiaren hitzordu enblematikoenetako bat da, patxadan dastatzeko unerik onena, azala eskuz kendu dioten tokiko nekazarien eskutik.  

Reyno Goumet produktuak eta JD propioko nafar ardoak uztartzen dituzten dastatzeak egiten dira, “urre gorria”ren inguruko jarduera kulturalekin batera, udazkeneko ezinbesteko hitzordu horretan.

Wineloverren paradisua

Estellerria eta Erriberri deskubritzen jarraituko dugu Erribera bidean, Nafarroako ardoaren bidean zehar. Nafarroako upategi klasikoetako mahastietan barrena ibiliko gara, oinez, scooterrez edo zaldi-gurdiz. Eta mahats-aleak zapaldu ere! Eta bere ardo zuri, gorri eta beltzen aroma iradokitzaileak lilura gaitzan utziko dugu Nafarroako ardo-dastatze onenetako batean.  Hori guztia lur emankor horien eta landu dituen familia osoaren historia kontatzen diguten bitartean, belaunez belaun igarotako jakintza ardatz. Bodegas Irache (Estellerria), Bodegas Ochoa, Cosecheros edo Pagos de Araiz (Erriberri), Bodega Reyno de Artajona (Artaxona), Bodega Máximo Abete (San Martin Unx, gorriaren sehaska), Pago de Cirsus (Ablitas) edo Enozentrum (Erriberriko Ardogintza Kulturaren Zentroa)... Horiek guztiek ez dute esperientzia saltzen, beren etxeko ateak irekitzen dizkizute!  

Inverdura: neguaren arima berdea Tuteran

Eta, handik, Tutera dugu jomuga, Inverdura jaialdiaz gozatzeko. Bere barazkien benetako zaporea neguan ere goraipatzeko jaialdia.  

Orburuak, kukuluak, borraja, txikoria edo kardoa, Nafarroako ardo onenak lagun, dira topaketa horren protagonistak, jardunaldi gastronomiko batetik harago. Zenbait astean, baratzeari beste begirada batekin so egiten erakutsiko digute Tuterako jatetxe eta kaleek. Hitzaldiak, kontzertuak, tailerrak, erakusketak, dastatzeak eta, batez ere, ospakizun bat, lurraren eta mahaiaren, tradizioaren eta sormenaren arteko loturaren ospakizuna.  

Eta halaxe bukatuko dugu gure bidaia Nafarroako udazkeneko gastronomian barna. Bost zentzumenekin gozatzen den bidaia bat, ohoratzen duten plateren jatorria esploratzen dugularik.  

Barkaiguzu poetiko samarrak jarri bagara, baina esan noiz jar gaitezkeen sakonak Nafarroako gure udazken zoragarri honetan ez bada.  

Bazatoz?