Zoaz hiri batera

Monumentu nazionala da 1884az geroztik. Estilo gotikoko eraikin honek hiru portada eder ditu, eta horien artean Judizioaren Portada ikusgarria nabarmentzen da, erromanikoa eta gotikoa  uztartzen dituena.

Ikusi beharrekoak dituzu haren klaustro erromanikoa (Tuterako Museotik sartuko zara bertara) eta Santa Anaren –Tuterako zaindariaren– kapera barrokoa.

Ezinbestean ikusi beharrekoa, Tuteraren bihotza baita.

Zezen-plaza izan zen, erdiko kioskoa du, eta etxeen fatxadetan Erriberako herrien armarriak daude. Erlojuaren etxea gailentzen da, hiriko ospakizun guztiak bertatik bertara ikusten dituena: Aste Santua eta Baile de la revoltosa delakoa, besteak beste.

Berpizkundeko jauregi nafar onena da! Izan ere, aberastasun ugari ditu: argi-patioa, teilatu-hegal ikusgarria, muralak eta mendeetako historia. Goya berak erretratatu zuen markesa, eta obra hori Nafarroako museoan ikus dezakegu.

Uharteko markesaren jauregia ere nabarmentzekoa da. Dekorazio ugariko fatxada du, eta eskailera inperial bikoitza, askoren ustez Nafarroako ederrena.

Interes kulturaleko ondasun deklaratu zen –dagoeneko hiru aipatu ditugu–, eta 3 ataleko dorre lerden bat kontserbatzen du, Nafarroan dauden dorre erromaniko gutxietako bat, alegia.  Portada ere erromanikoa da, eta handik barnera sartutakoan, erretaula plateresko eder bat ikusiko dugu.

Aprobetxatu Juderia Berriaren auzoa ezagutzeko eta San Miguel karrikaren inguruan dauden kalezulo bihurrien egituraz gozatzeko.

Ebro gaineko zubia da Tuterako Erdi Aroko arkitektura zibilaren lehen erakusgarria. Iruñetik NA-134 errepidetik sartzean topatuko duzu. 17 ojiba-arku erdizirkular eta 360 metroko luzera ditu, eta Tuterako panoramika onenetako bat eskaintzen du. Ebro ibaia jariotsuena da Nafarroan, eta zubian hainbat birmoldaketa egin behar izan dira emariaren erasoari eusteko.

Hain da handia zubi horren garrantzi estrategikoa, non Tuterak hiriko ikur eta armarritzat jo zuen.

Defentsako dorre zaharra, XIII. mendekoa, ikuspegi liluragarriak dituena.

Adreiluzko eraikin hexagonal bat da, eta Erdi Aroko garaitik uharka kontserbatzen du, hau da, euritik datorren edateko ura gordetzeko lur azpiko gordailua.

Azken eraberritzearen ondorioz, Nafarroako lehen kamera ilun bihurtu zen, baita interpretazio zentro ere, Erriberako hiriburuan elkarrekin bizi izan diren kulturei (judua, musulmana eta kristaua) buruzko azalpen panelak dituena. Beraz, biziki gomendatzen dizugu hori bisitatzea.

Pintura gustatzen bazaizu, eta, bereziki, XIX. mendearen bigarren erdian egindako obrak, etorri museo honetara. César Muñoz Sola Tuterako margolariak, erretratugilea izateaz gain, beste genero batzuk landu zituen, hala nola paisaiak eta natura hilak. Nabarmentzen da Errealismoari eta Frantziako Inpresionismoari lotutako kalitate tekniko bikaina agertzeagatik.

Hiria azpian duen gainalde batean kokaturik, tenplu horrek XIII. mendeko elizpe eder bat du, arabiarren eraginpeko hirusta-arkuak dituena, baita  apaingarri ugari eta egundoko dorre bat ere. Barnealdean, besteak beste, hiriaren zaindaria den San Andresen kapera eta XII. mendeko klaustro bat daude. Klaustro hori Nafarroako erromanikoaren aberastasun eskultoriko handiena agertzen duten multzoetako bat da.

Eta jarri arreta handia klaustro horretako hormarteetako bateko kapritxo apartan, zeina El Burgo de Osman eta Santo Domingo de Silosen ere agertzen baita: elkarri lotzen zaizkion lau zutabe bihurrikatuak, erdiguneko arkuteria sostengatzen dutenak.

San Martin plaza politean, Nafarroako errege-erreginen jauregia dago. Nafarroako erromaniko zibilaren erakusgarri bakarra da, eta monumentu nazional deklaratu zen 1931n.

XII. mendekoa da, eta fatxada ederra eta orekatua du, hiru ataletan egituratzen dena. Behealdean arku erdizirkular sendoen galeria dago; goialdean, aldiz, leihate handiak, lau arkupe txikik, kapiteldun zutabe meheetan sostengatzen direnek, banatuak. Horrez gain, bi dorre ikusiko dituzu, eta muturretako zutabeetan historiaren berri ematen duten bi kapitel daude; horietako batek Erroldanen eta Ferragut erraldoiaren arteko borroka kontatzen digu. Altxor horrek bidean geldialdi bat egitea merezi du.

1975ean zaharberritu ondoren, jauregia Gustavo de Maeztu margolariaren museoaren egoitza bihurtu zen.

Ega ibaiaren ezkerraldean dago, San Migel auzoan, hain zuzen. Auzo hori XII. mendearen bigarren erdian sortu zen, eta, bertan, frankoak eta nafarrak bizi izan ziren elkarrekin.

Nabarmentzen da bere iparraldeko portada, erromaniko berantiarraren multzo eskultoriko adierazgarrienetako bat du eta. Tinpanoan Kristo maiestatikoa dago, eta inguruan lau ebanjelarien ikurrak, Andre Maria eta San Joan, azken judizioaren unean bitartekari arituko direnak. 

Eraikinaren kanpoko itxura ikaragarria da: bolumen kontrajarriak ditu, adibidez, buruko dorre barrokokoak eta nabearen behealdean dagoen harri izugarria.

honako hauek gomendatzen dizkizugu: Hilobi Santuaren elizako XIV. mendeko portada, San Joan Bataiatzailea elizako ateak, Gaztelupeko Andre Maria eliza – non sinagoga zaharra baitzegoen–, eta hiriaren zaindaria den Puyko Andre Mariaren basilika.

Lizarrak artea du erruz.

Ibili karriketan barna lasai, eta hamaika jauregitxo eder eta etxetzar topatuko dituzu: Egiatarren jauregia (XVI) –egungo liburutegiaren egoitza–, Ruiz de Aldatarren etxe dotorea (XVII), Fray Diego etxea –hiriko kultur etxea–, Gobernadorearen jauregia (XVII) –Karlismoaren egungo Museoa–, eta Donejakue bideko dendetara eta ostatuetara sartzeko hainbat arku gotiko zahar.

Kale Nagusira hurbiltzean, armarridun eraikinak eta XVIII. mendeko jauregi barrokoa (kaleko 41 zenbakian)  bisitatu behar dituzu.  Halaber, Geltokiaren eraikina (1927) ikusi behar duzu: zabalera estuko trenbidearen geltokia izan zen, eta gaur egun, berriz, autobus geltokia.

Maiatzaren 25ean, Lizarrak hiriko zaindaria den Puyko Andre Maria maitearen eguna ospatzen du. Uztailaren amaieran hurbiltzen bazara hirira, Erdi Aroan bezain apaindua aurkituko duzu, Erdi Aroko astea ospatzeko asmoz. Halaber, abuztuko lehen igandearen aurreko ostiralean, zaindariaren festa alaiak hasten dira, 7 egun irauten dutenak.

Iraileko bigarren hamabostaldian Antzinako Musikaren Astea egiten da, eta azaroaren 30aren inguruan, asteburu batean, San Andresen azienda eta artisautza feria egiten da.

Menua kantatuko dizugu: sasoiko barazkiak, potxak, garbantzuak, boilurra, ajoarrieroa, arkumea txilindron erara eta txerrikume errea. Eta ohiko postreak aukeran: alpargatak (hostorezko pastelak), Puyko arrokak (hur eta txokolatezkoak), Santiago tarta, santxikoak (bonboi beteak) eta, amaitzeko, Idiazabal jatorri-deitura duen gazta gozo bat. 

Eta ez ahaztu ardo bikainen lurraldean gaudela. Hori dela eta, nahi baduzu, hurbileko upeltegietako bat bisitatzen ahalko duzu.