Románico en la Ribera navarra

Tuteran. XII. mendean eraiki zen hiriko meskita nagusiaren gainean. Oinplano erromanikokoa, hiru nabetan banatuta dago eta hiru ate ditu. Hegoaldeko portada –edo Ama Birjinaren portada– da zaharrena; erromanikoa da, iparraldeko portada bezalaxe –Andre Mariaren portada esaten zaio–. Hirugarrena –eta ikusgarriena– Azken Judizioaren portada da, apaindura ikusgarria agertzen duena. Klaustro erromaniko interesgarria dago katedralean, tamaina handikoa, XII. mendearen bukaeran altxatutakoa.

Tuteran. Hiru gorputzeko dorre lerden bat atxikitzen zaio bere ate nagusiari, eta Tuteran ikus daitekeen estilo erromaniko garbiena da. Nonbait, eliza mozarabiar baten gainean altxatzen da eraikuntza, eta horregatik ageri da burualdea pixka bat lekuz aldatuta.

Zarrakaztelun. Bere eliza erromaniko zabala arte zistertarraren adibide garbienetako bat da Espainian; kapitulu-gela nabarmentzen da, Espainiako erromanikoko harmoniatsuenetako bat, baita klaustro gotikoa ere. Lehenagotik zegoen eliza erromanikoaren zenbait elementu erabili ziren XIV. mendeko fatxadan, besteak beste, tinpanoko krismoia eta gainaldeko erlaitzeko harburuak.

Fiteron. Ordena zistertarreko lehen monasterioa da Iberiar penintsulan, eta herri batean integratuta dagoen urrietako bat. Harrigarria da bere handitasuna. Arte zistertarraren adibide paregabea da Espainian bere abadia-elizagatik –girolako burualdea du, bost kaperarekin–; barnealdean, bilduma garrantzitsu bat dauka, arketa arabiarrez, Erdi Aroko kutxez eta Limousineko esmaltez egindako erlikia-ontzi eder batez osatua.

Tulebrasen. Zistertarrek emakumeentzat Espainian fundatu zuten lehen zenobioa izan zen. Arkitekturari dagokionez, estilo erromanikoa du elizak, nagusiki portadetan, nabean eta burualdean ikusten den bezala. Gainera, arte sakroaren bilduma garrantzitsu bat dago bere museoan.

Murillo el Cuenden. Leku estrategiko batean dago, Erdi Aroan defentsarako garrantzi handia izan zuen kasko baten gainean. XII. mendeko gaztelu baten arrasto batzuk daude: horma-atal bat, hori ere XII. mendekoa eta 100 metroko luzerakoa; dorre zahar zirkular bat, erromaniko goiztiarrekoa; eta San Nikolas eliza, XII. mendearen bukaerakoa.

Cabanillasen. Tenplu xumea da, nabe bakar batekoa eta portada txaranbeldu ederra duena; erabat zaharberritu eta gero, jatorrizko lekuan jarri zen berriz ere. Ospitale-fraideek erromesei emandako laguntzaren lekuko izan zen tenplu hori.