Erromanikoa Zangozerria eta Pirinioaurrean

Zangozan. Itxura lerdenekoa, erromanikotik gotikorako iragateari dagokio bere estiloa. Azken Judizioa irudikatzen duen portada ikusgarria benetako erretaula bat da, harrian egina; erromanikoko obra gorenetako bat da Espainian. Burualdea eta pilare handiek sostengatutako nabeak ere erromanikoak dira, baita eraikuntzako beste xehetasun batzuk ere.

Zangozan. Erromanikotik gotikorako iragatearen adibide ederra; Donejakue bidearen eragina nabarmen ikusten da barnealdeko apaingarrietan: bordoiak, erromes-maskorrak eta kalabazak ageri dira. Jatorri erromanikoaren seinale dira bertako portada nagusia –txaranbeldua eta hein batean zorrotza– eta mendebaldeko portadaren kapiteletako apaingarriak.

Zangozan. jabetza pribatuko tenplu txikia, landako erromanikoaren adierazgarri. Apaindura soilekoa, Jakako xake-itxurako apaingarrien erabilera nabarmentzen da, baita harburuak ere.

Esan. XI. eta XIV. mendeen artean eraiki zen lehenagotik zegoen eliza prerromaniko baten gainean, izen bereko mendiaren magalean; kripta erromaniko eder eta originalaren kapitel sendoengatik nabarmentzen da. Speciosa atea da zenobioko beste altxor handienetako bat, XII. mendeko atari perfektu bat. Burualdearen kanpoaldeko absideak, dorrea, elizaren barnealdea eta nabe handia dira Erdi Aroan Espainian egindako lehen eraikienetako baten osagarriak.

Artaitzen. Untzitiko ibarrean dago, eta Nafarroako landako erromanikoaren adibide ederrenetako bat dauka. Izan ere, zinez xarmagarria da bere eskultura aberatsa eta zaindua, zenbait egilek burutua.

Eparozen, Urraulgoiti. Nafarroako erromaniko berantiarreko arkitekturaren adibide onenetako bat da. Arkitektura-multzo bakarti eta harrigarri baten parte da, basilika, klaustro, garai eta landa-hotel atsegin batekin batera.

Nabaskozen. Jakaren eragina du, eta landako erromanikoaren erakusgarri polita da. Nabarmentzen da bereziki nabearen erdian ausart altxatzen den kanpai-dorreagatik, baita landutako hagaburuengatik ere (gai profanoei buruzkoak dira, eta Leireko monasteriokoekin erlazionatuta daude).

Gergetiain herri hustuan. Besollakoa bezala, egun hutsik dagoen herri batean dago, eta kapiteletako batean Petrus hargin-maisuaren sinadura berezia agertzen du: “Petrus me fecit”.

Besolla herri hustuan. Itzaga mendiaren gerizpean bata besteari begira daude Besolla eta Gergetiain, elkarri gorte egiten. Landare, bisaia eta hegaztien apaingarri asko eta asko agertzen dituen portada nabarmentzen da, hori ere Petrus hargin-maisuak landua.

En Arce. Junto al embalse de Itoiz y enclavada en medio del campo, coincide estéticamente con una serie de templos del románico rural navarro, como Echano, Artaiz o Gazólaz.