Erromanikoa Estellerian

Abartzuzan. Abadia zistertar bikaina, XII. mendetik XIV. mendera bitarte eraikitakoa; gaur egun aita teatinoak bizi dira bertan. Bertako Santa Maria eliza XII. mendearen bukaeran eraiki zen, eta nabarmentzekoa da bere argitasun harrigarria.

Lizarran. Muino baten gainean eraikitzen hasi zen, gotorleku izaera garbiarekin, XII. mendearen bukaeran. Gero, hainbat zaharberritze- eta zabaltze-lan egin ondoren, bolumen eta gehitutako eraikin askoren nahaste baten antzera agertzen zaigu; horien artean, nabarmentzekoa da hiru absideko burualdea eta iparraldeko portada bikaina –esan daiteke horren aberastasun eskultorikoak obraren gainerako guztia

Lizarran. Hiri guztiaren gaineko behatokia den muino batean dago, eta bertako klaustroa eskultura-aberastasun handienetakoa da Nafarroako erromanikoan. Halaber, XIII. mendeko arkupe ederra du, baita dorre handi bat ere, eta barnealdean koruko aulkiteria erromanikoa dago, eta zenbait eskultura erromaniko zein gotiko ere bai.

Lizarran. Izaera zibileko eraikin erromaniko bakarra da Nafarroan. XII. mendearen azken herenean eraiki zen, eta hiru gorputzeko fatxada bikain eta delikatua du, bi zutabek inguratuta; zutabe horietan bi kapitel eder daude, gai historikoak agertzen dituzten bi kapitel ederrek apainduta –horietako batean Errolanen eta Ferragut­ erraldoiaren arteko borroka agertzen da–. Gaur egun, Gustavo de Maeztu museoaren egoitza da.

Lizarran. XII. mendean eraikia dago, eta herriak garai batean izan zuen iragan juduari lotuta dago. Hiru tarte desberdin dituen nabe bakarra du; tarteak pilastra erromanikoek bereizita eta gurutze-gangek estalita daude. Zaharberritze-lana egin eta gero, Erromanikoaren eta Donejakue bidearen interpretazio-zentro bilakatu da.

Lizarran. XII. mendean eraikitzen hasi zen, eta fatxada Nafarroako eskultura gotikoaren adibide onenetako bat bada ere, Ebanjelioaren nabeko absidea erromanikoa da, XII. mendearen bukaerakoa.

Aiegin. Beneditarrak XI. mendearen bigarren erdian eraikitzen hasi ziren, eta erromesentzako lehen ospitalea izan zen Nafarroan Historian zehar, unibertsitatea, gerra-ospitalea eta erlijiosoen ikastetxea izan da. Bere elizak burualde erromanikoa eta gorputz zistertarra ditu. Erromanikoak dira, baita ere, portada nagusia eta San Pedro ataria.

Torres del Rion. XII. mendean eraikia, soila eta harmoniatsua da, eta oinplano oktogonala du. Hileta-kapera izan zen, baita Donejakue bideko argia ere. Barnealdean, elkar gurutzatutako nerbioen ganga izugarriak arte hispanomusulmana ekartzen du gogora. Zenbait historialariren aburuz, zaldun tenplarioen lana izan liteke.

Etaiun. Tonu gorrixkako tenplu ederra, erromaniko berantiarraren barnean egina, Leartzako jaurerriko plaza bakartiaren buru ageri dena, muino baten gainean. Arku pixka bat zorrotzak eta altxatuak ditu, estilo zistertarrekoak; barnealdean, bataiarri erromanikoa nabarmentzen da.

Arellanon. Garai bateko talaia-dorrea, XII. mendekoa; oinplano karratuko prisma itxiaren forma du, gezi-leihoak eta guzti. Sarrerako atea erdi-puntukoa da eta dobela handiak ditu, eta lehen solairuaren altueran kokatzen da.

Lakarren. Hiru tarteko nabe bakarra du, baita gurutzadura zabala eta burualde zuzena ere, eta pasarte historikoak agertzen dituzten pilareak ditu, lau angelukoak. Nabarmentzeko modukoa da bere atari ederra, erdi-puntuko arkuak, zurezko zutabeak eta koloma laukizuzenak dituena, eta Epistolako horman portada erromaniko aberatsa du.