Sartu Donejakue Bidean ate handitik

Lehen geldialdia herri txiki batean egiten da. Bertan, Donejakueren arrastoa iragan epiko eta kondairazkoarekin batera agertzen da, inguruko sakanetan baskoiek Karlomagnoren tropak garaitu baitzituzten 778. urtean. Ez utzi bisitatu gabe erakusketa zentroa, Erdi Aroko gudu garrantzitsu horri buruzko guztia azaltzen baitute.
Paisaia hostotsua eta malkartsua da, eta bertatik egun seinalaturen batean igarotzen bazara, Pizkunde Igandean adibidez, herriaren nortasun ezaugarri ezagunenetako batez gozatuko duzu, Bolanteen dantzez.

Gotiko frantziarraren adibide ongi kontserbatu bat da, eta Nafarroako Pirinioetako ingurune pribilegiatu batean dago. Ibilbide honetan, ezinbestekoa da bertako klaustro ederretik paseatzea, absideko beirate koloretsuak mirestea eta Antso VII.a «Azkarra» erregearen hilobia bisitatzea.

Erromesaren meza ere jendetsuenetako bat da, bertan bildutako bisitari guztien hizkuntzetan emandako bedeinkapenarekin amaitzen delako.

Maitemindu eginen zara leku historiko horretan, non Karlomagnok porrot handiena jasan baitzuen baskoien aurka.

Bekaizkeriaz hiltzeko moduko piriniar etxetzarrak dituzten bi karrika-herri dira. Ernest Hemingway idazle handiak hau esan zuen inguruneaz: Pirinioetako paisaia basatietan basatiena. Eta, kasu, Hemingway ez zen aisa hunkitzekoa.

Arras bitxiak dira bi herrietako hilerriak. Espazioen diseinuak eta hilarri multzoek halako sinbolismoz eta bakez betetzen dituzte, non bisita egitea merezi baitute.

Esteribarko hiriburua Erdi Aroko zubi ospetsuagatik da ezaguna. Duela urte gutxi arteko kondaira baten arabera, erdiko pilarearen ingurutik igarotzen ziren animaliak amorruaren aurka babestuta geratzen ziren. Hortik datorkio ezizena: Amorruaren zubia.

A, hiriburua! 
Dotorea, harresitua eta berde-berdea, Iruñeak merezi du, bai, bertan geldialdi bat egitea. Historia, artea, gastronomia eta abegikortasuna dituzu zain hemen, urteko edozein unetan. 
Ziur badakizula zein diren bisitatzeko leku nagusiak –Katedrala, Gaztelu Plaza, Takonerako parkea, Estafeta kalea, Ziudadela–, eta alde zahar abegikorraz, pintxoen zaporeaz eta bizitza kultural aberatsaz hitz egiten entzun duzula.

• 3D-ko bisita birtuala Donejakue bideari Iruñean

770 metroko garaiera duen begiratoki bat, aparteko bistak dituena: Iruña eta Pirinioak Iparraldean eta labore eremuak eta Erdi Aroko hiribilduak Hegoaldean. 

Ikuspegi horren osagarri dira lekuaren iragana azaltzen duen mahai bat eta Bideko Monumentua. Tamaina naturaleko eskultura multzo bat da, honako hau idatzita duena: Hemen bat egiten dute haizearen bideak eta izarrenak. Ederra, ezta?

Zubi dotore bat da, segundo gutxitan Erdi Aroko garaietara eramaten zaituena. Bideko zubi lirainenetako bat da.  Zubi horretan elkartzen dira Frantses Bidearen bi adarrak, Santiagora batera iristeko.

Gainera, ikusiko duzu nolakoa den karrika-herri tipiko baten hiri trazadura, bai eta nolako giro berezia sortzen den hiribilduan erromesen zalapartak eraginda.

Donejakue bideko hiri erromanikoetan nagusia da, eta harribitxi arkitektonikoak ditu bazter guztietan. Bertan, honako hauek guztiak ikusten ahal dituzu: jauregiak (Nafarroako Errege-erreginen jauregia, adibidez); jauretxeak; Erdi Aroko elizak –besteak beste, Ruako San Pedro eliza, klaustroan zutabe bihurrikatu enigmatikoa duela–; komentuak; zubiak; eta plaza ederrak. 

Gure aholkua: lasai gozatu, Nafarroako herri xarmagarrietako bat baita.

Zer pentsatuko zenuke ura eta ardoa ematen dituen iturri batez? Bitxia, ezta? Bada, hemen aurkituko duzu bi hodiko iturri ospetsua, Iratxeko ardandegiaren ondoan.

Monumentu multzoari dagokionez, zenbait garaitako eraikin batzuk dira –Erdi Arokoak, errenazentistak eta barrokoak–, bisitatu beharrekoak dituzun mahastiz inguratuak. 

Sekulako eraikin monumentala da, zenbait estilo nahasten dituena –erromaniko berantiarra, protogotikoa, errenazentista eta barrokoa–, XII. eta XVIII. mendeen arteko eraikuntza eta eraberritze lan luzearen ondorioz. 

Ikusi organoa eta margotuta dauzkan zurezko tutuak: benetan ikusgarria. Nafarroako eliza ederrenetako batean aurkituko duzun hori. 

Eliza txiki bat da, inondik ere harrituko zaituen kanoi erdiko ganga bat duena. Ganga nerbiodun oktogonala da elementu ederren eta originalena –XIII. mendeko Kristoaren baimenarekin–.

Gozatu elizaren bertikaltasunaz eta harmoniaz, eta sentitu nola jabetzen den bakea zure espirituaz.

Bidearen adar honetako azken geralekua da, eta bertan dautza Cesare Borgiaren gorpuzkinak. 

Ez galdu atari eszenografiko bikaina, errenazimentu hispaniar bikainaren adibidea, ibilbideari amaiera emateko. 

Interes kulturaleko ondasun bat da, eta erromanikotik gotikora aldatzeko arkitekturaren adibidea. Bertako ataria erromanikoaren lan gorenetako bat da estatuan. Bisita gidatu bat kontratatzeko denbora baduzu, hemendik hori egiteko aholkatzen dizugu. Bi aldiz gehiago gozatuko duzu.

Eta bertan zaudela, ziur harritzen zaituela Zangozatik ibiltzeak, karriketan ongi kontserbatutako eta edertasun handiko jauregiak, elizak eta komentuak baitaude.

XII. mendearen bigarren erdialdean eraikitako oin oktogonaleko eliza bikaina da. Atari bakartu original bat du, eta 33 arkuko galeria bat.

Interes kulturaleko ondasun izendatu dute, eta jatorri tenplarioak areagotutako mito eta kondaira ugariren iturria da.

Donejakue Bidetik 8,5 kilometrora, Zangozatik abiatuta.

San Frantzisko Xabierkoaren sorlekua, Nafarroako zaindariarena, Erdi Aroko gotorleku izugarri bat da, urtero milaka nafarrek bisitatzen dutena martxoan, Xabierraldietako erromesaldian.

Zubi altxagarria igarota sartzen zaren eraikuntzan dorreak, ziegak, matakanak, kanoi zuloak eta saieterak aurkituko dituzu, aspaldiko gudu eta erlijiotasun garaien oroigarri.

12 kilometrora Zangozatik.

Errege-erreginen eta gotzainen babeslekua izan zen aspaldi eraikuntza erromaniko soil hau, eta nor bere baitan biltzearen eta espiritualtasunaren goraipamena da.

Hunkitu zaitez XI. mendeko kriptan, miretsi bertako Porta Speciosa ugaritasunez apaindua, eta sentitu kantu gregorianoen eragin emozionala.

Eta hori guztia bakez eta berdetasunez inguratutako leku idiliko batean.

14 kilometrora Zangozatik.

Naturak zizelkatutako monumentu hori Nafarroako paisaia menderakaitzenetako bat da. Harraparien, azerien eta azkonarren etxea da, eta bertako haitzartea (300 metroko horma bertikalak ditu) Irati ibaiak eragindakoa da.

Irunberriko arroila erreserba naturala da, eta oso ondo kontserbatuta dago, eta Bide Berdetik ibiltzeko aukera izanen duzu, edo, besterik gabe, atseden hartzeko ibaiaren ur freskoen ondoan.

Haitzuloa –adi!– 14.000 urtekoa da, eta Urtxuma ibaiaren higadurak sortu zuen. Bisita gidatuak irekitzen dizkizun ateen atzeko munduan estalaktitak, estalagmitak... daude, bai eta bidelapurrak, gerrillariak eta akelarreak ere.

Jantzi jaka bat, eta ireki begiak ahalik gehiena gozatzeko ilunpe arteko esperientzia honetaz.  

Errotatik etxe arteko 1,5 kilometroko ibilbide atsegin bat abiatzen da, presa eta ubidea zeharkatzen dituena, eta Gaztelu mendiko monolito mitikora arte iristen dena. Bertan kokatuta egon zen Nafarroako Erresumako gazteluetako bat, eta, egun, hondakin batzuk geratzen dira. Leku horrek gogora ekartzen du Amaiur izan zela, 1522. urte aldera, Nafarroaren konkistaren aurkako azken erresistentzia gunea. Gazteluari eta bere aztarna arkeologikoei buruzko museoa dago herrian.

Herri pintoreskoak errota berritu bat dauka, aukera ematen duena irina erosteko, prozesuaz gozatzeko eta talo gozo-gozo laberatu berriak dastatzeko. 

Arterako gune bat da, aire zabalekoa, Xabier Santxotena artistak baliatzen duena euskal mitologia omentzeko, eta agotak –talde etnikoa, jatorriz herrikoa, mendez mende baztertuta egon dena– aurkezten dizkizuna.

Presta zaitez zurean zizelkatzearen sorkuntza aukera handiez gozatzeko.

Ibarreko hiriburua herri xarmagarri bat da, harri eta ura nagusi dituena. Karrikaz karrika ibiltzea herrian dauden sekulako etxetzarren artean eta ur osoekin egindako txokolate famatua dastatzea da une lasai baterako aukerarik onena.

Eta Dolores Redondo idazlearen zalea bazara, izugarri gustatuko zaizu “Baztango trilogia” arrakastatsua kokatuta dagoen lekuetara bisita gidatuak egitea.

Urdazubiko leizetik 8 kilometrora baino ez dago mendian irekitako kondairazko leize hau, eta bertan erraz irudikatuko dituzu Inkisizio Saindua haserretu zuten eta sorginkeria leporatuta hainbat pertsona sutan erretzea eragin zuten akelarre haiek.

Jakin-mina pizten bazaizu, ez utzi bisitatu gabe Sorginen museoa: 400 metrora dago, Zugarramurdi herrian.

Baztango bidetik 7,5 kilometrora baino ez, Iruritatik abiatuta, berdegune ikusgarri hau aurkituko duzu: lorategi botaniko aberats bat eta mendi ibiliak egiteko zenbait ibilbide ditu. 2.000 hektareatik gorako eremuan, natura oparoa da, eta lasaitasunez eta sentipen onez beteko zaitu.

Nafarroako herririk hegoaldekoena da, eta Aragoirekiko muga izateak eragin du herriaren historian. Horren adierazgarri da XII. mendeko gaztelua; sekulakoa da, eta ikusi beharrekoa. Egun duen itxura zenbait eraberritze lanen ondorioa da, eta gehiago ematen du jauretxe bat gaztelu militar bat baino. Barrualdean, zenbait garaitako pintura bilduma interesgarri bat aurkituko duzu baita Gorte Gurutzeko Goi aztarnategiaren erakusketa iraunkorra ere. Eta gazteluko baratze zaharrean, parke bat dago ahateak, zisneak eta antzarak dituena, bai eta tamaina naturaleko xake joko bitxi bat ere.

Nafarroako bideetan gure lurraldean bizi izan ziren kulturen arragoa ongien ordezkatzen duen hiri bat hautatu beharko balitz, ziur aski Tutera izanen litzateke hiri hori.

Iruñearen ondoren, bigarren hiri garrantzitsua da gure komunitatean, eta islamdar jatorriko hiri garrantzitsuenetako bat Europan. Judutegi bat dauka, bai eta lekukotasun kristau garrantzitsuak ere, hala nola Andre Mariaren katedrala, garai erromanikokoa, eta ezinbestean bisitatu beharrekoa.

Ezinbestekoak dira, halaber, Ebro ibaiaren gaineko zubia, 360 metrokoa, eta 17 ojiba arku bikain dituena, eta Foruen plaza, tuterarren erdigune soziala.

Azken gomendioa: ez joan Tuteratik bertako barazki gozo-gozoak jan gabe. Beste maila batekoak dira!

Donejakue Bidetik 14 kilometrora, Tuteratik abiatuta.

Paisaia erdibasamortutarra da. Penintsularen iparraldean ez dago horrelako besterik, eta bertaratzeko aholkua baino ezin dizugu eman.

Ingurune basatia eta liluragarria da, Biosferaren Erreserba izendatuta dago, eta, itxura ezatseginaren azpian, altxor natural handiak ezkutatzen ditu.

Parke natural bikain honen edertasun elkorraz gozatu, bertako magia eta magnetismoa zure irudimenaz jabetuko baitira.

Donejakue Bidetik 13 kilometrora, Tuteratik abiatuta.
Honako hau ere Penintsulako lehendabizikoa da. Oraingo honetan, emakumeentzat eraikitako lehen monasterio zistertarra da, eta gaur egun ere mojak bizi dira bertan.

Zistertarren berezko soiltasunaren adibide nahastezina da, bildutasuna zabaltzen baitu bere bazter guzti-guztietan. Klaustroko gurutze-gangen azpitik ibiltzeak eta bertako Arte Sakratuko Museoa bisitatzeak baretasun sentipen atsegina helaraziko dizute.

Sakana korridore luze bat da, hogeita hamar herri, zelai berdeak eta hariztiak eta pagadiak hartzen dituena, Urbasa eta Aralar mendien zaintzapean. Azken horretan Aralarko San Migel santutegi erromaniko bikaina dago.

Lasai-lasai bazkatzen dute hemen zaldiek, behiek eta latxa ardiek, zeinen esnetik Idiazabal jatorri-deiturako gazta lortzen baita; ezti eta intxaurrekin zerbitzatzen da askotan, jendearen gozamenerako. Dasta ezazu gutizi hori, baita txistor-pintxoak ere, idi-txuleta gozoa bazter utzi gabe. Beste pizgarri bat etapa-amaierarako!

Zenobio hori, nabe bakarrekoa, Iruñeko katedralaren mende zegoen Erdi Aroan, eta Nafarroako landa-arte erromanikoaren adibide ederra da.  Inguru natural pribilegiatu batean kokatua, erromatar galtzadaren puntu giltzarri bat izan zen, toki ezin hobea baitzen erromesentzat indarrak suspertzeko. Erromesen ospitalea ere izan zen X. mendean. Erromatar hondakin batzuk aurkitu dira han, baita Santiagoko maskor batzuk ere.

Gainera, etxe bat du erretiro espiritualak egiteko.

Sakanako bideko 30 herrietan, ziur aurkituko duzula zure beharretara egokitutako egoitzaren bat. Inguru honetan hain tipikoak diren landa-etxeetako batean har dezakezu ostatu, edo turismo-aterpetxeetan, hoteletan eta kanpinetan ere. Kontsultatu ostatu hartzeko aukerak hemendik.

Eta bazkaltzeko edo afaltzeko, inguruko baratze eta belardietatik sortzen diren bertako produktuak; eseri jatetxeetako batean, eta eman gozatua ahosabaiari.

Eta honaino iritsi edo amaitu eta jatorrizko herrira itzuli behar baduzu, erraza duzu, oso ondo komunikatuta baitago harana. Informazio gehiago hemen.